While We Count Our Earthquakes, de tentoonstelling van Larissa Sansour bij Extra City, verzamelt vier werken. Vooraan staat As If No Misfortune Had Occurred in the Night, een video-opera uit 2022. Dan volgt In Vitro, een sciencefictionfilm uit 2019. En nog dieper staat A Space Exodus, een vroeg videowerk uit 2009. Vrij centraal in de ruimte hangt nieuw werk, From the Remains of Those We Lost, een sculptuur uit 2025 van epoxy druppels waarin siliconen foetussen lijken te zweven.

         Alles loopt door elkaar hier. In al deze werken is haar achtergrond zeer aanwezig: een in Jeruzalem geboren Palestijnse kunstenares, die in Londen leeft en werkt met een Deens paspoort. Tegelijk plaatst Sansour dat Palestijnse leven in exil, die al meer dan honderd jaar groeiende tragedie, in een ruimere ecologische problematiek. Ze geeft het een plaats in een denken over verleden, heden, en toekomst van de aarde. Elk van deze werken toont iets van een trauma dat komt voor de gebeurtenissen en van een geheugen dat zich blijvend manifesteert bij volgende generaties. Het is een trauma en een geheugen dat scheidt en verbindt. Niets staat op zich.

         Zo gaat het ook in deze tentoonstelling. Al van zodra je binnenkomt en je gaat zitten voor het scherm van haar video-opera, krijg je het unheimliche gevoel dat doorheen de compositie geluiden lopen die van elders komen. Dat is haar bedoeling, denk je te begrijpen uit de zaaltekst, omdat inspiratie voor de opera van de Libanese componist Anthony Sahyoun start bij de Kindertotenlieder van Mahler en doorloopt in een traditioneel Palestijns lied, Al Ouf Mash’al. Ook de setting van de vervallen kerk waar Sansour filmt, loopt naadloos door in de hergebruikte kerk waar Extra City exposeert. Zo een kerk, gewijd of ontwijd, is ook de plaats waar verschillende mensen, ideeën en zelfs religies elkaar ontmoeten en door elkaar lopen. Zeker in Jeruzalem, Sansours geboortestad, waar je in de kerk van het Heilig Graf getuige kan zijn van een kakofonie aan gelijktijdige katholieke, Armeense en Grieks-orthodoxe erediensten.

Het is niet enkel de inspiratie van verschillende composities uit verschillende culturen in dezelfde opera en ook niet de kerkelijke ruimte in sciencefiction en realiteit die door elkaar lopen. Verschillende tijden en plaatsen kruisen elkaar. Je kan niet naar de Kindertotenlieder in deze video luisteren zonder daarbij te denken aan de duizenden kinderen die sinds oktober 2023 (dat is een jaar na het maken van deze video) tot vandaag (nog eens twee jaar later) vermoord en uitgehongerd worden in Gaza door Israëlische drones, soldaten en politici. Het brengt wat ver weg gebeurt in muziek en tekst van de opera heel dichtbij. Het maakt de tragedie heel concreet. Het brengt het trauma uit het verleden naar het heden én de toekomst.

         Het is pas als je doorloopt naar het volgende werk, In Vitro (2019), dat je de geluiden op de achtergrond van het vorige kan plaatsen. Het is het gedreun van de catastrofe die zich in haar film voltrekt in en rond de Geboortekerk in Bethlehem, de geboorteplaats van Jezus. Sansours sciencefictionfilm speelt zich af in een ondergrondse bunker, een verlaten kernreactor. En ook hier is het onmogelijk om naar de video te kijken zonder te denken aan al de Palestijnen in Gaza en op de Westelijke Jordaanoever die uit hun huizen gedreven worden naar een ander land dat er helemaal niet is. Sansour geeft haar opera en haar sciencefictionfilm een plaats in een realiteit door het gebruik van beelden uit archieven van het Imperial War Museum, British Pathé en de United Nations Relief and Works Agency (UNRWA). Onvermijdelijk denk je aan nieuwsbeelden van de tunnels in en langs de Gazastrook bij het kijken naar de personages in die ondergrondse wereld waar nieuwe kinderen worden gekloond en bomen en planten groeien uit zaden die wetenschappers redden uit de catastrofe. Door het zwartwit van de video kan je niet zien of de vloedgolf over Bethlehem aan het begin van de video er een is van bloed of van olie. De humanitaire catastrofe is ook een ecologische (en een economische).

         Een ander geluid dat zich van in het begin mengt in de klanken van de kerk zijn de iconische tonen uit Richard Strauss’ Also sprach Zarathustra. Stanley Kubrick gebruikte die in zijn film 2001 – A Space Odyssee. Hier staat de bron van dat geluid in een hoekje aan het eind van de tentoonstelling, waar op een flatscreen op de grond, leunend tegen de muur, A Space Exodus (2009) loopt. In dat vroege videowerk plant Sansour persoonlijk als allereerste Palestinaute de Palestijnse vlag op de maan. En ook hier, opnieuw, zestien jaar na het maken van die video, kan je niet anders dan te denken aan die avonturiers die vandaag hun private raketten de ruimte insturen. Bezos, Branson, Musk: die doen het niet omdat ze verdreven werden uit hun eigen land, maar wel ter voorbereiding van toekomstige nederzettingen op andere planeten met zicht op de ecologische en humanitaire catastrofe die de Aarde wacht.

         Zo leidt Sansour haar kijkers door haar wereld. Je kan niet achteruit denken aan wat geweest is zonder vooruit te denken aan wat zal komen. In een tekst over Sansour verwijst Nat Muller in dat verband naar wat E. Ann Kaplan benoemt als ‘pre-trauma’ – wat waarschuwt voor wat hier nu misschien al kan zijn, maar vrijwel zeker zal komen in de toekomst. In een gesprek met Lindsey Moore (beide teksten staan in het boekje dat verscheen bij de presentatie van In Vitro in het Deense paviljoen tijdens de Biënnale van Venetië in 2019 met Nat Muller als curator) gaat het over ‘post-memory’, een concept van Marianne Hirsch waarbij men zich gebeurtenissen herinnert, beleefd door vorige generaties. Zo vergaat het Alia, de dochter van de moeder uit In Vitro, en haar herinnering aan het vallen van de nacht en de dageraad die ze nooit heeft gekend in de bunker waarin ze is opgegroeid. Sansours gegoochel met verschillende situaties uit verleden, heden en toekomst maakt deze tentoonstelling hyperactueel.