Na twee decennia Brussel verhuisde Dora Garcia naar Barcelona. In 2011 vertegenwoordigde ze haar land in het Spaanse Paviljoen op de Biënnale van Venetië. Dit jaar is ze er weer op uitnodiging van de Fondation Prince Pierre de Monaco. Ze toont er ‘The Joycean Society’, een video geproduceerd door het Brusselse Auguste Orts. Het is het derde deel van een trilogie waarin de afwijking, het onaangepaste en de groep een grote rol spelen.

‘The Inadequate’ was in 2011 de titel van haar werk in het Spaanse paviljoen: wie haalt het trouwens in haar hoofd om zomaar een land te vertegenwoordigen? Ze noemde het geen echte tentoonstelling, maar een “extended performance”. Die duurde even lang als de biënnale en was dus onmogelijk als geheel te bekijken. De prijs die ze krijgt van de Fondation Prince Pierre de Monaco voor haar bijdrage, of eigenlijk voor de gelijknamige video, zorgt vreemd genoeg (maar uiteindelijk wordt dat weer heel gewoon) voor een hernieuwde deelname aan de biënnale in 2013.
‘The Joycean Society’, haar nieuwe video, vormt een trilogie met ‘The Inadequate’ (2011) en ‘The deviant Majority’ (2010). De eerste video’s filmt ze grotendeels in Trieste. Ze volgt er een theatergroep en praat met psychoanalytici en een literatuurwetenschapper. De opnames voor haar nieuwste werk maakt ze in Zurich bij een groep lezers van Joyce’s ‘Finnegans Wake’.
Deze trilogie gaat over grenzen. Dat is Trieste: een havenstad op de grens van de Germaanse en de Latijnse cultuur. Het is langs daar dat de psychoanalyse de overstap maakt van de ene wereld in de andere. Het is daar dat de Italiaan Franco Basaglia in de jaren zeventig de antipsychiatrie naar een hoger niveau tilt door ze radicaal te de-institutionaliseren.
James Joyce is al langer deel van de trilogie. Hij zat al in de ondertitel van ‘The Inadequate’: ‘Joyce, Psychoanalysis, Trieste’. Joyce is een grensfiguur. In 1882 geboren in Dublin, aan de westelijke grens van Europa. Hij is een marginale figuur, die als Ier gedwongen wordt te schrijven in de taal van de ander: het Engels. Dat heeft hij gemeen met Kafka, de Tsjechische auteur die schrijft in het Duits. Joyce is zo marginaal dat hij de geschiedenis ingaat als de schrijver van het bekendste ongelezen boek uit de twintigste-eeuwse literatuur: ‘Finnegans Wake’. Hij schrijft het boek na een lang verblijf in Trieste, aan de andere kant, de andere grens, de andere marge van Europa. In de havenstad Trieste worden vele talen gesproken die in het boek blijven doorwerken. Daar zoekt Joyce de grenzen van de literatuur. Hij vindt ze in een vermenging van talen en culturen.

Re-enactment
‘Finnegans Wake’ vraagt om een radicaal nieuwe manier van lezen. In haar film volgt Dora Garcia een leesgroep die zin per zin, woord per woord achterhaalt wat Joyce bedoelt. Ze doen dat luidop, omdat ze in een groep zitten, maar ook omdat ze op die manier een extra dimensie toevoegen aan de tekst. Ze proberen niet enkel de codes van het boek te breken, maar ze interpreteren de tekst in de meest letterlijke betekenis: door hem opnieuw op te voeren, als een re-enactment. Het geluid, ritme en timbre van de stem helpen dingen te begrijpen die zich op een ander niveau, voorbij de tekst, afspelen.
Wat ook helpt is dat in deze groep lezers zitten van verschillende culturen, talen en generaties. Die brengen allemaal hun persoonlijke kennis mee om de tekst te vatten. De groep die Garcia filmt in dat kamertje in Zurich, de stad waar Joyce in 1941 overleed, doet er elf jaar over om het boek van begin tot eind te lezen. En als ze klaar zijn, dan beginnen ze opnieuw. Zo doen ze dat al sinds 1988. De oudsten zijn nu aan hun derde cyclus bezig en blijven ijverig nieuwe nota’s nemen bij die van de eerste en de tweede lezing.
Zo een leesgroep werkt in lussen, net zoals deze trilogie die zich blijft herhalen en langs daar nieuwe elementen aanbrengt. Het gaat van Trieste (in ‘The Deviant Majority’) naar Trieste (in ‘The Inadequate’). Van Joyce (in ‘The Inadequate’) naar Joyce (in ‘The Joycean Society’). Van de afwijking, het onaangepaste, de marge, gaat het in elk van deze video’s terug naar de groep. Altijd opnieuw wordt in woorden, geluiden en gebaren gezocht naar een ander niveau van communicatie. Het is een poëtisch niveau. Één dat net zo goed creatief is als destructief.

Dora Garcia. ‘The Joycean Society’ is een productie van Auguste Orts, Brussel, video, 2013, 53’. Tot 24 november in Spazio Punch, Giudecca 800/o, Venetië. www.augusteorts.be