In haar boek Trails and Traces brengt Manon de Boer enkele recente werken – Maud Capturing the Light ‘On a Clear Day’ (2015), The Untroubled Mind (2013-2016) en An Experiment in Leisure (2016) – samen met teksten van haarzelf, Agnes Martin, Marion Milner of Roland Barthes en met gesprekken met de kunstenaars waarmee ze werkt in de laatste film. Daarin zitten veel ideeën over de tijd en de ruimte, nodig voor het creatieve proces. Materiaal genoeg voor een gesprek, met zicht op Fort Beau.

…
MdB Heb je laatst dat stuk van Boris Charmatz gezien? Etrangler le temps? Hij en een danseres. Ze gebruiken een deel van de Bolero, waar ze vroeger toen ze twintig waren op hebben gedanst, maar dan enorm vertraagd. In het Kaaitheater stond het podium in het midden, met het publiek eromheen. Je keek ook nog naar boven naar twee oudere, maar nog steeds hele mooie lichamen. En dan die half populaire, half klassieke muziek. Het werd iets helemaal anders door die vertraging. Je voelde dat iedereen zich liet grijpen door de schoonheid ervan. Het maakte me heel ongemakkelijk. Je bent toch wel gewend om bij de generatie van Boris Charmatz of Jérôme Bel te kijken naar het idee. Je zoekt het concept in de dans: de vertraging. Maar hier overheerste de schoonheid echt alles. Lastig om dan voluit te kunnen zeggen dat het een prachtig stuk is.
PVB Dat is deel van het ongemak: schoonheid is het meeste, maar tegelijk ook het minste dat je ergens van kan zeggen. Het zegt alles en niets. Het wordt snel een leeg begrip.
MdB Bij Agnes Martin heb ik dat veel minder. Zij schrijft dat ze haar kunst wil ontdoen van elke intellectuele gedachte. Het gaat zuiver over geluk – happiness, joy. Dat is wat ze wil dat het schilderij uitstraalt.
PVB Agnes Martin is iemand die heel ongegeneerd over schoonheid praat. Het is iets dat in bijna al haar teksten en interviews terugkeert.
MdB Het is interessant dat ik het bij haar zo makkelijk accepteer. Omdat het een abstracte schoonheid is misschien. Misschien ook omdat er toch een investering nodig is. Je consumeert haar kunst niet zomaar. Zij vraagt tijd voor haar kunst. Dan gaat het werk vibreren. Het is zoals met persoonlijke ervaringen. Het werkt trager. Het is heel moeilijk om dat precies te omschrijven.
PVB Omdat het met gevoel te maken heeft, en niet met een concept, zoals bij Charmatz?
MdB Of iets ertussen misschien. Er is een mooie anekdote van haar, waarin ze een roos toont aan een klein meisje en vraagt of het mooi is. Daarna houdt ze hem achter haar rug en vraagt ze of de roos nog steeds mooi is. En het meisje zegt “ja”. Zo verplaatst ze schoonheid van een object naar een idee. Dat zegt veel over haar werk. Ik wou die anekdote ook eerst in het boek, maar dat wijkt dan weer te veel af van mijn werk.
PVB Ik vind het wel mooi dat je nergens over schoonheid spreekt, terwijl het toch overal aanwezig is. Het heeft misschien met mijn actuele obsessie te maken.
MdB Het heeft veel met tijd te maken. Om Martin te accepteren heb je tijd nodig. Of heeft dat dan weer met mijn obsessie te maken?
PVB Tijd en schoonheid ontmoeten elkaar bij Boris Charmatz. Zijn gebruik van de Bolero is intrigerend. Daar heb je toch weer iets zeer concreet en conceptueel tegelijkertijd. Dat is muziek die echt ongelooflijk ongemakkelijk maakt. Het is zo een icoon. Je kan er niet naar luisteren zonder terug naar de living van je ouders gekatapulteerd te worden, of naar school: je hebt het overal gehoord. Op de meest foute plaatsen. Dat maakt het verhaal, en het ongemak dat erbij hoort, toch weer heel conceptueel. Misschien zit daar de reden dat het zo direct werkt.
MdB Het werkt zo direct dat het bijna verpletterend is. Hoe subliem het is.
PVB Agnes Martin werkt ook vrij direct, maar het verandert daarna in de tijd. Door erover na te denken, door ermee bezig te zijn, door te herinneren.
MdB Ja, maar tijdens haar tentoonstelling in Tate Modern merkte ik toch dat je echt moet stilstaan voor de schilderijen om ze te isoleren van wat er rond hangt. Dat is een heel andere ervaring dan wanneer je naar Rauschenberg kijkt of zo.


Storing

PVB Enkele maanden voor die tentoonstelling zag ik werk van Marlene Dumas in exact dezelfde ruimtes. Dat zorgde voor een heel andere ervaring. Eerlijk gezegd hield ik niet van Agnes Martin in Tate. Te veel werk in een te kleine ruimte. Helemaal anders is de manier waarop jij Martin’s werk toont in Maud capturing the light ‘on a clear day’. Het werk hangt daar bij iemand thuis en de persoon die thuis is – Maud, de eigenares van het werk – filmt het op het moment dat het haar uitkomt. Die intimiteit en dat gebruik van de tijd zorgt voor een heel andere ervaring.
MdB Dat was mijn fascinatie. Hoe verhoudt iemand zich tot werk van Agnes Martin bij zich thuis? Tegelijkertijd is het werk dat zich moeilijk laat reproduceren. Ik zocht naar de verandering in het werk. Het diafragma van de camera staat altijd op dezelfde opening, waardoor je goed het spel in het licht ziet. Zo vermijd je de perfecte reproductie. Die momenten van over- en onderbelichting vind ik heel belangrijk. Het toeval van het moment. Maud, die de opnames maakt, weet niets van filmen. Ze wist niet dat het soms over- of onderbelicht zou zijn. Het was niet mijn bedoeling dat je een echte Agnes Martin ervaring zou hebben. Ik zoek naar de relatie tot het werk, niet naar de perfecte representatie.
PVB De intrigerende storing in je beeld is helemaal anders dan de storing in de tentoonstelling in Tate. Door al die werken samen te zetten, werd het onmogelijk om je nog te concentreren. In je film straalt het werk zowel rust als verandering uit. Je ziet hoe het werk leeft en reageert op een plek, een bewoonster, licht, een camera, een projectie. Dat zorgt voor een bijzondere intensiteit.
MdB Toen ik het filmpje dan zag, had ik heel sterk het gevoel van het raster, als een membraam dat iets opvangt. Het is aan de ene kant de binnenwereld van Agnes Martin, maar tegelijkertijd toont het ook de buitenwereld.
PVB Je toont het als een zeer fragiel werk.
MdB Martin maakt geen werken die samen een groter verhaal vertellen. Elk werk is een moment op zich. Ik heb het gevoel dat kunst vandaag heel erg ergens over moet gaan. Dat is het vreemde aan Agnes Martin: ze legt dat verhaal zo hard naast zich neer en blijft toch gewaardeerd als een belangrijke kunstenares. Zelfs na de conceptuele kunst.
PVB Maar tegelijkertijd merk je toch dat er vandaag meer en meer gezocht wordt naar momenten waarin niets gebeurt. Momenten van rust. Het past in een cultuur van onthaasting. Het zit dichtbij de hype van wellness, yoga. Zoeken naar lege momenten.
MdB The untroubled mind, dat werk met de sculpturen van Julius, toont dat moment van nietsdoen en de creatie die daaruit ontstaat. Dan komen de verrassingen. De tekst van Martin – The Untroubled Mind (1972) – stimuleerde me om er een werk van te maken en het niet enkel als een privézaak te zien. Het gaat over meer dan alleen maar mijn zoon die iets maakt. Het gaat ook over die momenten die bewegen van niets naar iets. Ik heb dat nooit gedacht als momenten van schoonheid. Maar het zit er wel heel dicht tegen aan. Schoonheid als een geïsoleerd moment van ervaring. An Experiment in Leisure toont de schoonheid van de lege ruimte. Dan kom je bij die beelden van de zee uit.
PVB Het is ook daar, bij de zee, dat mijn verhaal voor Fort Beau begint. Daarom was ik zo snel gegrepen door je beelden. De manier waarop je ze inzet in de tijd. De sculpturen van Julius daarentegen werken veel directer. Dat is een werk dat me instant gelukkig maakt. Dat is nu eens geen schoonheid om bij te huilen, maar wel om bij te lachen. Er zit een onbezorgdheid in, maar toch ook een zoektocht naar een zekere vorm van compositie en harmonie en evenwicht.
MdB Dat zie je goed als je zijn sculpturen achter elkaar zet. Hij zoekt heel vaak naar balans.
PVB Absoluut. Dat maakt het werk zo fragiel. En dat raakt me heel hard. Dat fragiele is ook wat het werk van Agnes Martin zo aantrekkelijk maakt. Zij zoekt wel naar een soort van perfectie en ze heeft een zeer goede techniek om daar naartoe te werken, maar het blijft altijd zeer fragiel. Dat zie je goed in de manier waarop het gepresenteerd wordt. In Tate werd het werk volledig platgeslagen. Daar wordt een moment gepresenteerd als een monument. Dat vind ik zo sterk bij jou. Bij jou blijft het een moment: werk dat zich moeilijk laat (re)presenteren.


Concentratie

MdB Maud capturing the light ‘on a clear day’ was een werkje dat ik tussendoor heb gemak, zonder een duidelijk idee. Iets dat ik wou uitproberen. Ik had er geen subsidieaanvraag voor nodig of wat dan ook. Zo ging het ook met The untroubled mind. Ik heb gemerkt hoe essentieel die manier van werken voor me is. Het maakt me sterker. Het is heel moeilijk om die kwetsbaarheid vast te houden in een project waarin je met veel mensen samenwerkt. Bij het filmen van Julius’ sculpturen heb je echt het directe van het maken. Die film is wel over een paar jaar ontstaan, maar het is toch elke keer kijken en zoeken hoe te kaderen. Dat is toch echt een essentieel aspect van dit werk. Ik wou het ook filmen als hij er niet bij was. Maar ik wachtte dan toch vaak weer tot er een beetje zon was, of ik nam de tijd om een standpunt te vinden – hoog of laag – tot het een beeld werd. Het is heel fijn om dat alleen te doen. In de film met Maud heeft zij op de knop gedrukt. Maar ik ben veel met de opstelling bezig geweest. Zij had twee werkjes uit dezelfde reeks boven elkaar hangen. Ik moest beslissen of ik ze allebei in het beeld wou of maar één. Met of zonder lijst. Er zit veel plezier in die voorbereiding. Dat is bijna zoals atelierwerk, iets wat ik heel hard mis. Ik ben nu ook beginnen tekenen: kleine rondjes op papier terwijl ik luister naar muziek of lezingen op Youtube. Vaak heb ik het gevoel dat ik dan niets doe. Of ik kan me niet zo goed concentreren omdat ik dan het gevoel heb dat ik iets anders moet doen. Nu teken ik dus die cirkeltjes. Ik weet niet goed waarop ik moet letten. Ik heb ook geen idee wanneer ze af zijn. Ik heb er nu zeven. Het neigt wel wat naar de abstractie van Agnes Martin. Ik zeg niet dat het die kwaliteit heeft. Helemaal niet. Maar het heeft wel een effect op mijn manier van luisteren, op de intensiteit, op het focussen. Ik weet niet of ik het ooit ga tonen, maar het is wel een heel interessant proces. Het heeft puur met concentratie te maken.
PVB Je zou eerder denken dat het met afwezigheid heeft te maken. Mensen die droedelen luisteren ondertussen wel, maar ze zijn toch ergens tussenin. Tussen het luisteren en het tekenen in.
MdB Nee, de concentratie ligt echt wel bij het luisteren en veel minder bij het tekenen. Soms ga ik na het luisteren nog wat door en dan begin ik te denken waar het nog wat voller of donkerder of lichter moet. Van de ene staat van concentratie naar de andere. Het gaat er toch opnieuw om iets te maken zonder een heel productieproces te moeten doorlopen. De fragiliteit zit erin dat je niet op voorhand weet of het iets gaat worden. Dat wist ik ook niet met de filmpjes met Maud en Julius.
PVB Agnes Martin maakte veel verschillende versies van schilderijen. Ze gooit veel dingen weg en twijfelt ook veel over wanneer een schilderij af is of niet. Ze herbegint vaak, en schildert daarbij ook over bestaande schilderijen. Dat is ook deel van de organisatie van het werk, van de schoonheid. Eer je haar werk ziet weet je al dat er vele verschillende versies aan vooraf zijn gegaan. Zij zoekt wel naar een soort van perfectie maar het is zeer moeilijk om te bepalen wanneer die perfectie bereikt is of om te zeggen wanneer een werk af is. Als ik zoiets lees, moet ik denken aan die werken die jij tussendoor maakt, de werken die je niet echt werk noemt. Ook nu nog spreek je van de ‘werkjes’ die je tussen de werken door maakt.
MdB Het zijn wel echte werken geworden, ook al zijn ze niet zo bedacht. Het zijn werken die ik nooit aan iemand had hoeven tonen. Er heeft verder niemand mee te maken gehad. Behalve dan Maud misschien. Maar ook zij wist op voorhand dat het niets kon worden. Bij Agnes Martin is de afzondering echt wel tekenend. Dat heb ik helemaal niet. Ik woon in de stad, ben heel hard verbonden met Auguste Orts, met de school.
PVB Maar die momenten van afzondering zijn wel belangrijk. Het is een thema dat dikwijls terugkeert in je boek.
MdB Het is echt wel een conflict voor mij om die tijd en ruimte te creëren.


Leegte

PVB Kan je dat dan momenten van afwezigheid noemen? Zoals bij het tekenen? Of als je het in je boek of in je film hebt over Rêverie, dat zijn momenten waarop je even weg bent.
MdB Dat zijn voor mij echt wel de essentiële momenten waarop ik niet het gevoel heb dat ik verantwoording moet afleggen aan de buitenwereld voor wat ik doe. Wandelen is ook heel belangrijk. Anderhalf uur wandelen zorgt voor een gelijkaardige afwezigheid. Het eerste halfuur denk je aan de dingen die je nog moet doen. Maar dan kom je in het ritme van je stappen. Dan kan je echt loskoppelen. Je bent wel in de wereld maar het is een ander soort afwezigheid. Je sluit je niet af van de wereld, want je bent buiten, maar je hoofd kan wel leeg worden.
PVB Heeft het iets te maken met de spaceless space waarover je schrijft in Trails and Traces? Je bent wel buiten en toch ben je elders.
MdB Doordat je door ruimte beweegt opent ook de ruimte in je hoofd. Het laat associaties toe zonder doel.
PVB Maar het zijn wel momenten die je heel bewust inplant in je werk.
MdB Of momenten waarvan ik merk dat ik te veel in dezelfde kringetjes blijf ronddraaien als ze ontbreken. Het heeft met herhaling te maken. Het repetitieve van het stappen. Dat had ik ook bij die beelden van de zee in An Experiment in Leisure. De schoonheid zit in de verandering van de beelden. Hetzelfde beeld maar altijd anders. Daarin zit ook een gevoel van leegte. Die leegte ontstaat in de beweging. Een foto zou een heel ander effect oproepen.
PVB Zou een foto dan te vol zijn? Te definitief? Of heeft het met een spanning te maken? Je kijkt tot op het moment dat je bijna vergeet dat je nog aan het kijken bent. Je hebt die spanning van de beweging wel nodig om geboeid te zijn.
MdB Je merkt dikwijls dat mensen toch onrustig worden de eerste twee minuten, als er niets verandert. Mensen beginnen pas te ontspannen als er iets gebeurt. Dat is zo bijzonder aan het werk van Agnes Martin. De vibratie die gaat werken in een totaal statisch beeld. Je hebt het ook bij muziek van Scelsi. Die heel lang aangehouden tonen.
PVB Martin was veel met muziek bezig. Muziek was heel belangrijk voor haar. Het is de meest abstracte kunst die ze zich kan voorstellen.
MdB Dat kan wel zijn als je luistert naar heel klassieke muziek van Bach of Beethoven. Maar luisteren naar Mozart is dan misschien toch weer iets te verhalend.
PVB Als ik denk over schoonheid, kom ik heel dikwijls bij abstracte beelden uit. Lege beelden zou je kunnen zeggen, maar het zijn dikwijls ook beelden met veel diepte. Één van de eerste beelden waaraan ik dacht toen ik op het strand stond en die vreemde woorden me ontsnapten – C’est fort beau – was Blue van Derek Jarman. Zeker op film is het een beeld waarin je altijd maar meer diepte ziet. Maar ook toen ik het recent aan twee verschillende groepen studenten toonde op video, is het heel mooi om te zien hoe dat blauw langzaam maar zeker de ruimte vult. Je wordt hoe langer hoe meer deel van het beeld. Zelfs al zit je in een klaslokaal dat totaal ongeschikt lijkt voor dit soort ervaringen. Er zit iets heel meditatief, hypnotiserend in dat werk.
MdB Maar er zit ook een constructie in.
PVB Bij Jarman zit er een heel verhaal aan vast. Hij vertelt over zijn ziekte, over het einde. Het is een film van een filmmaker die blind wordt. Dat verhaal kan je bij Martin ook nooit helemaal negeren als je naar haar abstracte beelden kijkt: haar persoon, de manier waarop ze teruggetrokken woont.
MdB Ik ben nooit in New Mexico geweest, waar Martin lang woonde. Maar ik kan me er wel wat bij voorstellen, bij die leegte, dat landschap. Dat is iets waar je inderdaad wel aan denkt bij haar schilderijen. Je denkt niet enkel aan haar persoon, maar ook aan haar omgeving. Als die schilderijen in de stad zouden gemaakt zijn, dan zouden ze totaal anders zijn. Je zou minder aan het licht denken, maar aan het raster van het Newyorkse stratenpatroon. Dan is die schoonheid ook anders.


Uitvegen

PVB Wat me ook fascineert is het belang van het uitvegen in de praktijk van Martin. Hoe ze ertoe komt om één versie van een werk over te houden en de andere vernietigt. Ook The Untroubled Mind heeft iets met uitvegen te maken. Uitvegen én maken, zoals Julius doet.
MdB Het gaat erom niet aan de verwachtingen te voldoen. Dat zit dicht bij het uitvegen. Hij maakt die dingen niet voor mij. Hij maakt ze voor niemand. Hij gebruikt elementen uit zijn eigen omgeving. Het is een totaal ander leerproces. Het zijn dingen die voortkomen uit het puur in een eigen wereld zijn. Het uitvegen van de omgeving, van wat hoort of wat moet; van hoe iets eruit moet zien.
PVB Dat vind ik ongelooflijk herkenbaar in je film. Dat gevoel van kind zijn. Door het af te breken kan hij weer iets nieuw maken.
MdB Voor mij was dat echt deel van mijn leerproces. Ik wou die dingen filmen als hij er niet was. Ik wou niet dat hij die dingen voor mij ging maken omdat hij wist dat ik ze filmde. Hij heeft trouwens veel afgebroken voor ik het kon filmen. Voor mij werkte dat afbreken en het plezier dat erbij hoort als een spiegel voor mijn eigen kunst. Je houdt altijd elementen over om het opnieuw te proberen. Maar het is zo moeilijk in het proces, zeker als je deadlines hebt, om te zeggen ik schuif alles opzij en begin weer opnieuw. Het gaat om het toegeven van de mislukking. Bij Julius gaat het niet om een mislukking. Het gaat puur om het plezier. Als kunstenaar moet je ook leren om dat als een plezier in te bouwen. Om dat moment van vrijheid terug te veroveren.
PVB Hoe doe je dat?
MdB Dat is moeilijk. Ik werk nu met Latifa Laâbissi en heb besloten om zo lang mogelijk uit te stellen er productiemiddelen voor aan te vragen. We nemen dingen op, werken op video. Zo proberen we de dwang van de productie weg te nemen. Het gaat erom te beginnen werken zonder fondsen. Zoals een schilder in zijn atelier.
PVB Duren de dingen dan niet te lang? Heb je geen schrik om het moment te verliezen?
MdB Dat is inderdaad wel een gevaar. Maar ondertussen kunnen er zich ook dingen aan vasthaken in de tijd. Zo bouw je langzaam maar zeker iets op. Het is niet dat ik zoals Agnes Martin naar een totale abstractie wil. Maar ik wil wel heel erg dat er een groot deel niet van tevoren bepaald is en dat ik met beelden en geluid kan werken zoals Julius dat doet met de dingen om hem heen. Dat er zo meer verrassing in het werkproces zit. Dat zit er altijd wel ergens in. Maar dat wordt ook dikwijls heel erg gestuurd door het beginidee. Ik wil niet dat het over niets gaat zoals bij Martin, maar er zitten toch elementen in haar manier van werken die ik me meer eigen wil maken. Het zijn momenten van verwondering. Daar raak je aan de schoonheid van het werk.
PVB Dat moment dat je niet wil verliezen, waarnaar je wil terugkeren, dat bijna onbereikbaar is.
MdB En dat je niet kan dwingen.


Leisure time

PVB En toch is dat waarover ik met je wou praten: de organisatie van het werk, wat je niet kan dwingen. An Experiment in Leisure gaat daarover: de manier waarop kunstenaars hun werk organiseren. Het begint bij de zee, maar je filmt ook al die werkplekken van de kunstenaars. Leeg, zoals bij Julius: wanneer de kunstenaar er niet is.
MdB Dat was ook de vraag: wat is werk? Er is een spanning tussen het werken en die leisure time – de dingen komen niet zomaar vanzelf. Agnes Martin analyseert ook waarom een schilderij goed is of niet. Wanneer voelt iets als werk aan en wanneer niet meer? Hoe organiseer je die leisure time als deel van je werk? Vrije tijd vind ik eigenlijk niet zo een goede vertaling. Leisure is een veel mooier woord: het soort van dwalen dat erin zit. Dat gebeurt in de spanning tussen werken en niet werken.
PVB Dat zie je wel meer bij kunstenaars: de grens tussen work en leisure is zeer dun. Jij en Latifa, jullie zoeken ook bewust naar die vrije momenten om te werken zonder te werken.
MdB Dat vind ik net zo fascinerend. En daarom wou ik er ook over praten met andere kunstenaars. Het blijkt toch bij iedereen te werken op zeer verschillende manieren. Soms ben ik een hele dag bezig en heb ik het gevoel dat ik niet heb gewerkt. Maar ik heb dan wel honderd e-mails beantwoord en andere zaken die je blijft uitstellen. Terwijl ik na een wandeling van twee uur toch het gevoel heb dat ik wel met mijn werk bezig ben geweest. Het gaat er niet om het werk te noemen, maar wel dat je tijd inbouwt in de organisatie van je werk die je toelaat om tot iets te komen. Je kan die momenten niet forceren. Daarom noem je het leisure time. Momenten zonder doel, waarin niets moet, maar wel veel kan gebeuren. Anders wordt het weer werktijd, productietijd. En productie staat haaks op dat moment van verwondering en ontdekking van wat je raakt, waar je wat mee wil doen.
Ik was begonnen met die constructies van Julius te filmen omdat ze me fascineerden. Maar ik kon het niet conceptueel plaatsen. Door die tekst van Martin heb ik beslist om er toch mee door te gaan. Die teksten lees ik buiten het werk. Het gaat niet over film. Het gaat niet over mijn praktijk. Maar toch zitten er dingen in die ik kan gebruiken. Dat gebeurt in leisure time.
PVB Het heeft iets met delen te maken. Wat jij mooi vindt zal ik niet per se mooi vinden. En toch gaat het erom om die ervaringen te delen. Daarom werk ik aan een project als Fort Beau. Ik wil begrijpen hoe dat proces werkt, hoe ik kan delen, of hoe ik deel kan worden van die ervaring van de ander. Ooit wil ik ook eens huilen in de cinema. Op die manier ben ik gefascineerd door Martin.
MdB Zonder me te identificeren, ben ik soms zeker verleid door haar ideeën. Ook al is het een zeer gesloten wereld. Ze is licht autistisch. Het is ook zeer religieus.
PVB Sacraal in elk geval.
MdB Sacraal, ja. En dat is iets dat ik zeker niet zoek. Ik zoek een verbinding met de wereld.
PVB Zit dat ook in Barthes’ idee van idioritmie? Wat heel hard meespeelt in je boek. Mee bewegen met de dingen.
MdB Ik noem het enkel in het stukje met Yves Gevaert. Maar verder dacht ik: het zit zo hard in de andere dingen, dat ik het er niet expliciet over moet hebben.
PVB Ook belangrijk is het gevoel van empathie. Ook dat is deel van de schoonheid en het delen ervan.
MdB Schoonheid is geen informatie.
PVB Maar in informatie zit ook veel schoonheid. Als ik naar de sculpturen van Julius kijk leer ik ook veel over mezelf. Hoe ik zelf was als kind. Hoe ik nu ben.
MdB Maar die informatie is abstracter.
PVB Ik weet het niet. Bij mij wordt het heel concreet. Het neemt me mee naar heel concrete situaties uit mijn eigen kindertijd.
MdB Ik moet nu denken aan een werk van Stanley Brouwn: the way to the Leidseplein, waarin hij tekeningetjes laat maken door mensen aan wie hij de weg vraagt. Dat is puur informatie: hoe kom je van het ene punt naar het andere. maar als je die tekeningetjes samen ziet dan wordt het heel mooi. Het zegt iets over mentale beelden. Het wordt abstracter dan enkel de informatie die het geeft.
…

Fort Beau – april 2017